«Πέρσες». Τραγωδία ή συναισθηματικό δράμα;

Ακούω αυτήν την διαφήμιση στο ραδιόφωνο για την παράσταση «Πέρσες» του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Άρη Μπινιάρη: «Να χαίρεστε την ηδονή της κάθε μέρας, γιατί τα πλούτη στους νεκρούς δεν ωφελούν».

Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει πιο μεγάλη απόσταση από το περιεχόμενο της τραγωδίας με την εικόνα που δίνει το ιλουστρασιόν περιτύλιγμα με το οποίο σερβίρεται. Οι άνθρωποι που ανέλαβαν την επικοινωνία – διαφήμιση κατάφεραν να βρουν μια φράση στο κείμενο, να την απογυμνώσουν από τον χώρο και τον σκοπό για τον οποίο λέγεται από τον χορό (των Περσών) μετά την ήττα τους στην Σαλαμίνα και την κατάρρευση της εκστρατείας τους στην Ελλάδα.  Σαν να δίνεται σήμερα, σε μια Ελλάδα ηττημένη, το μήνυμα: «Τώρα πλέον ας αναζητήσουμε την ηδονή – ότι φάμε, ότι πιούμε και ότι αρπάξει ο κ@@@ς μας».

Το συζητάω με μια φίλη. Μου λέει: «Την είδα πέρσι – Είναι ένα αντιπολεμικό έργο». Οργίζομαι. Πως είναι δυνατόν ένα τέτοιο έργο να γίνεται αντιληπτό τόσο λάθος;

Κάθομαι και σκέφτομαι: Μα τι είδα εγώ στην παράσταση;

• Πως είναι «αντιπολεμικό» ένα έργο, όπου ο άγγελος περιγράφει, και μάλιστα εκπληκτικά στην συγκεκριμένη παράσταση, την ανάκρουση του παιάνα πριν την έναρξη της μάχης: «Ω, παίδες Ελλήνων, ίτε, ελευθερούτε πατρίδ’, ελευθερούτε δε παίδας, γυναίκας, θεών τε πατρώων έδη, θήκας τε προγόνων  νυν υπέρ πάντων αγών» φέρνοντας ρίγη συγκίνησης στους θεατές που, σε μερικές παραστάσεις, αντιδρούν ξεσπώντας σε χειροκρότημα; Ένα έργο που απευθύνεται στους νικητές Αθηναίους, που έχουν την νηφαλιότητα να δουν και την πλευρά των αντιπάλων τους.
• Δεν γνωρίζουν ότι στην ελληνική στάση απέναντι στον ηττημένο, από την Ιλιάδα, την αντίδραση του Αλέξανδρου απέναντι την οικογένεια του Δαρείου του Γ’, έως τους κλέφτες και τον Μακρυγιάννη, ο σεβασμός στο πρόσωπο του αντιπάλου είναι σύμφωνο με τους κανόνες της τιμής και της ευγένειας; Με το πνεύμα αυτό ο Αισχύλος βάζει να εξελίσσεται το έργο στην αυλή των Περσών μετά την ήττα τους.
• Πως είναι δυνατόν η εκπαίδευσή μας να μην έχει καταστήσει κατανοητή την τραγωδία ως δράση που φτάνει στην κορύφωση με την λύση της ύβρεως και οι σύγχρονοι έλληνες να βλέπουν τα έργα αυτά ως δράμα;

Ο Αισχύλος έχοντας πολεμήσει στον Μαραθώνα, στις ναυμαχίες του Αρτεμισίου και της Σαλαμίνας, έχοντας ως αδελφό τον ήρωα της μάχης του Μαραθώνα Κυναίγειρο, θεωρούσε ως μεγαλύτερο επίτευγμα της ζωής του την συμμετοχή σ’ αυτές τις μάχες.

Στο έργο «Πέρσες», που είναι η αρχαιότερη σωζόμενη τραγωδία, περιγράφει την οδύνη των Περσών και τονίζει την Δικαιοσύνη και την Νέμεση έναντι της βασιλικής εξουσίας και της Ύβρεως του αλαζόνα Ξέρξη που τόλμησε να διασαλέψει την τάξη του κόσμου, ενώνοντας τον Ελλήσποντο. Η Άτη (η τρέλα, που εξαπολύουν οι θεοί, τον κάνει να μην βλέπει καθαρά) και η Νέμεση χτυπά αυτόν και τον στρατό του οδηγώντας τους στον όλεθρο (Τίσις).  Είναι εδώ παρόν και εμφανέστατο το σχήμα των αρχαίων: ὕβρις → ἄτη → νέμεσις → τίσις.

Είναι λοιπόν μια τραγωδία. Φαίνεται όμως ότι οι διαφημιστές είτε δεν γνωρίζουν την διαφορά, είτε μέσα στον γενικό πνεύμα της εποχής επιλέγουν να προβάλλουν ως κυρίαρχο το αντιπολεμικό μήνυμα των ηττημένων, δίνοντας την εντύπωση ότι πρόκειται για ένα γλυκερό αντιπολεμικό δράμα. Μου θυμίζει την εποχή στα μέσα του ´70 όταν, λίγο μετά την ήττα στην Κύπρο, οι δασκάλες μας προέτρεπαν να πάμε στο σχολείο τα όπλα –παιδικά παιχνίδια για να τα σπάσουμε. Αντί να συνειδητοποιήσουμε τι έφταιξε, η ελληνική κοινωνία μπήκε σε ένα νεφελώδες αντιπολεμικό πνεύμα που, εκτός των άλλων, απέκρυπτε και τα αίτια της καταστροφής.

Ένας στοχασμός πάνω στο σχήμα που προαναφέρθηκε ξεκαθαρίζει τα αίτια της  κατάπτωσης. Μπορεί να εφαρμοστεί ακόμη και σήμερα για την κατάσταση και τα πολιτικά πράγματα της χώρας[1].

Το έργο δείχνει την αντίθεση πολιτισμού και πολιτεύματος και υπονοεί την υπεροχή της δημοκρατίας όταν ο χορός, με έκπληξη και κάποιο φόβο, λέει στην βασίλισσα κάτι αδιανόητο για αυτούς, ότι οι Αθηναίοι δεν έχουν βασιλιά.  Είναι ένας ύμνος σε μια σώφρονα δημοκρατία.

Η παράσταση και η σκηνοθεσία είναι εκπληκτική. Μεταφέρει με ακρίβεια το πνεύμα του Αισχύλου με λιτό, σύγχρονο και υποβλητικό τρόπο.

Είναι μια παραγωγή του Θεατρικού Οργανισμού Κύπρου  με ελλαδίτες και κύπριους ηθοποιούς. Η Καραμπέτη είναι καθηλωτική στον ρόλο της Ατόσσα, μητέρας του Ξέρξη. Με θαυμαστό, σχεδόν μαγικό τρόπο, δίνει την εκπληκτική σκηνή με την πρωτόγονη και κάπως σαμανιστική τελετή καλέσματος του πνεύματος του νεκρού συζύγου της Δαρείου. Ο χορός απαγγέλει και τραγουδάει σε ρυθμό σχεδόν ραπ αλλά με πλήρη συνέπεια στο κείμενο. Το κείμενο μένει κυρίαρχο και ο επαναλαμβανόμενος ρυθμός υπογραμμίζει το μήνυμα. Ο άγγελος (Χάρης Χαραλάμπους) είναι καθηλωτικός και συναρπαστικός στην περιγραφή.  Ο Ξέρξης (Αντώνης Μυριαγκός) δίνει πολύ πειστικά την εικόνα του ανθρώπου που μετά την ύβρη βρίσκεται ακόμα στην τρέλα (Άτη).

Προτείνω το έργο στους νεότερους που θα ενθουσιαστούν με την μουσική και την γενική σύλληψη.

Ας επωφεληθούμε φέτος από τις παραστάσεις αρχαίου θεάτρου. Ας τις δούμε ως ιερή τελετή και πράξη αυτοσυνειδησίας. Το μυστικό για την κατανόησή τους: να διαβάσουμε για το κείμενο κυρίως και όχι τα κουτσομπολιά και τις life style παρουσιάσεις.

Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας

Σημειώσεις: 

[1] Τζωρτζόπουλος Δ. Από τον Ηράκλειτο έως σήμερα: τι είναι πολιτική ὕβρις;

http://hegel-platon.blogspot.com/2018/06/blog-post_19.html