Μια πρωτοποριακή παρέμβαση για την διατήρηση της φύσης στην Ελλάδα.
Μπορεί να φανεί αδιανόητο αλλά όντως ο λάκκος με τα φίδια υπάρχει στην φύση και είναι ακίνδυνος ακόμα κι αν πέσεις μέσα, ακόμα κι αν έχει οχιές, γιατί τα ερπετά είναι σε νάρκη.
Στο πλαίσιο των επανορθωτικών μέτρων από την κατασκευή ενός μεγάλου έργου κατασκευάσαμε μικροενδιαιτήματα για ερπετά: α) τα πρώτα καταφύγια για την διαχείμαση ερπετών (Hybernaculucm) στην Ελλάδα και β) σωρούς από ξύλα και πέτρες (θερινά καταφύγια και χώροι θερμορύθμισης).
Στην Ελλάδα υπάρχουν πολλές τέτοιες φυσικές διαμορφώσεις αλλά και σε ανθρώπινες κατασκευές όπως στους αναβαθμούς (πεζούλες) και τις μάντρες. Τα συγκεκριμένα έργα κατασκευάστηκαν στην Ζώνη Ειδικής Προστασίας Νοτίου Έβρου με στόχο να διατηρηθούν οι πληθυσμοί των ερπετών και των αρπακτικών πουλιών που τρέφονται με αυτά, μετά από την κατασκευή ενός μεγάλου έργου που διατάραξε την περιοχή.
Καταφύγια για την διαχείμαση ερπετών (Hybernaculucm)
Ένα τεχνητό hibernaculum είναι καταφύγιο για ερπετά, ειδικά σχεδιασμένο για να καλύπτει τις ανάγκες διαχείμασης. Το hibernaculum συνήθως χτίζεται σε μια περιοχή με καλή έκθεση στον ήλιο (με νότιο προσανατολισμό). Αποτελείται από ένα μεγάλο λάκκο, βάθους δύο μέτρων κάτω από το έδαφος και είναι χαλαρά γεμάτο με πέτρες, τούβλα, ερείπια, θραύσματα ξύλου κλπ. για να δημιουργηθούν πολλοί θαλάμοι και ρωγμές σε διάφορα βάθη ώστε να διαχειμάσουν τα φίδια. Ο πυθμένας του λάκκου πρέπει να είναι στεγνός αλλά όχι στεγανοποιημένος, ώστε οι ατμοί νερού που προκύπτουν από κάτω να διατηρούν την υγρασία του χώρου, προστατεύοντας τα φίδια από την αφυδάτωση. Το καταφύγιο πρέπει έχει επίσης πολλές εισόδους στην κορυφή, για να έρχονται και να φεύγουν τα φίδια.
Σχέδιο: ένα τυπικό καταφύγιο για χειμέρια νάρκη για ερπετά
Χρειάζεται να κατασκευαστεί ένας υπόγειος χώρος με κενά χωρίς πολλά ανοίγματα για να κρατήσει σταθερές συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας τον χειμώνα, ώστε να πέσουν με ασφάλεια τα ερπετά σε χειμέρια νάρκη.
Χρειάζεται αρκετό χώμα για να διατηρείται βαθύτερα σταθερή θερμοκρασία και καλό είναι να χρησιμοποιηθούν ξερά φύλλα στον πυθμένα. Με λίγη φαντασία και τέχνη μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει διάφορα υλικά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και παλέτες, αλλά χρειάζονται και πέτρες για να μην καταρρεύσει η κατασκευή.
Εδώ χρησιμοποιήσαμε, εκτός από τα φυσικά υλικά, και πλαστικές μεμβράνες, κόκο-νετ και γεω-ύφασμα. Χρησιμοποιηθηκαν επίσης πλαστικοί σωλήνες για την διατήρηση των ανοιγμάτων. Επωφεληθήκαμε επίσης και από την παρουσία του εκσκαφέα.
Τα μέρη που επιλέχτηκαν είναι μακρυά από οικισμούς και στάνες. Επίσης είναι μακρυά από δρόμους για να μην πατηθούν τα ερπετά μετά το ξύπνημα από την χειμέρια νάρκη, καθώς τότε κινούνται αργά.
Βασικό ζήτημα είναι να είναι σε ζεστά μέρη ή σε νότια έκθεση και να διασφαλίζεται ότι δεν θα μπαίνουν νερά μέσα και δεν θα πλημμυρίσει σε καμμία περίπτωση.
Αν πετύχουν, θα αποικιστούν τον επόμενο χειμώνα. Η διατήρηση της φύσης είναι μακρόπνοη διαδικασία.
Σωροί από ξύλα και πέτρες
Συμπληρωματικά έργα για βελτίωση των συνθηκών για τα αμφίβια και τα ερπετά είναι σωροί από ξύλα ή ξύλα και πέτρες για να λειτουργήσουν ως θερινό καταφύγιο για σαύρες και χώρος για θερμορύθμιση των ερπετών. Χρησιμοποιούνται επίσης από μικρά θηλαστικά και πουλιά.
Μερικά σχέδια για αυτές τις κατασκευές παρουσιάζονται στην συνέχεια.
Χειμέρια νάρκη στα ερπετά και τα αμφίβια:
Τα ερπετά και τα αμφίβια είναι ποικιλόθερμα, δηλαδή δεν έχουν σταθερή θερμοκρασία και η θερμοκρασία του σώματός τους ακολουθεί αυτήν του περιβάλλοντος. Για αυτό τα βλέπουμε να λιάζονται, ιδιαίτερα την άνοιξη οπότε είναι πιο χαμηλές οι θερμοκρασίες. Στο ήλιο ανεβάζουν την θερμοκρασία του σώματός τους – θερμορύθμιση. Το καλοκαίρι έχουν ψηλότερη θερμοκρασία , κινούνται γρηγορότερα και γι αυτό τα βλέπουμε σπανιότερα.
Το φθινόπωρο σταματάνε να τρώνε και μόλις το πεπτικό τους σύστημα αδειάσει εντελώς, μετά από 2 εβδομάδες, αναζητούν το χειμερινό καταφύγιο, όπου μένουν ακίνητα και η θερμοκρασία τους πέφτει. Τα ερπετά πέφτουν σε έναν βαθύ ύπνο έως την επόμενη άνοιξη. Συνεπώς χρειάζονται ένα μέρος που να διασφαλίζει ότι δεν θα παγώσουν, αρκετά βαθύ ώστε να είναι κάτω από το παγωμένο στρώμα του εδάφους τον χειμώνα (>1 μέτρο σε ανοικτό πεδίο). Η θερμοκρασία του περιβάλλοντος πρέπει να είναι μεταξύ 7 και 12 βαθμών Κελσίου. Θα πρέπει επίσης ο χώρος να μην πλημμυρίζει αλλά και να μην είναι πολύ ξηρός.
Τα ερπετά μπορεί να ταξιδέψουν χιλιόμετρα για να επανέλθουν στο χειμερινό καταφύγιο. Συμβαίνει συχνά να βρίσκονται στον ίδιο χώρο διαχείμασης πολλά άτομα του ίδιου είδους αλλά και διαφορετικών ειδών.
Δημήτρης Γ. Μπούσμπουρας
Φωτογραφίες κορυφής και τέλους: Σπιτόφιδο (Zamenis situlus), ένα ακίνδυνο -μη δηλητηριώδες – φίδι με σχέδια που σε πολλούς θυμίζει οχιά, αν και είναι πολύ διαφορετικό, και σκοτώνεται από προκατάληψη. Σε πολλά μέρη της χώρας το θεωρούν τυχερό και θέλουν να υπάρχει κοντά στο σπίτι, ίσως λόγω του ότι τρώει τα ποντίκια.
